بررسی علل ایجاد آبکندها و عوامل موثر بر گسترش آنها(مطالعه موردی: شهرستان کوهدشت، حوزه شورآباد)

فرسایش آبکندی یک نمونه بسیار شایع از فرسایش خاک می باشد که می تواند باعث کاهش حاصلخیزی خاک و محدودیت استفاده از اراضی گشته و همچنین تاسیساتی از قبیل جاده ها، حصارها و ساختمانها را در معرض خطر قرار دهد. در پژوهش حاضر به بررسی علل ایجاد و گسترش آبکندها در منطقه مطالعاتی شورآباد واقع در شهرستان کوهدشت، استان لرستان طی مهر 88 تا خرداد 89 می پردازد. بدین منظور تعداد 12 آبکند بصورت تصادفی انتخاب گشته و در دو گروه یک سر و چند سر طبقه بندی شد. خصوصیات اولیه آبکند از قبیل؛ طول، عرض، شیب بالادست، شیب کف و خصوصیات محیطی حوزه آبخیز آبکند از جمله؛ مساحت حوزه، شیب، ارتفاع، کاربری اراضی و زمین شناسی تعیین شد. سپس سه مقطع از آبکند در قسمتهای بالادست، میانه و پایین دست آبکند انتخاب و نیمرخ عرضی ترسیم گردید. برای هر آبکند یک پروفیل خاک به عمق 5/1 متر حفر گردید و نمونه-های خاک از چهار لایه 0-25 ، 25-50، 50-100 و 100-150سانتی متر برداشت گردید. خصوصیات خاک از جمله: بافت، هدایت الکتریکی، درصد رطوبت اشباع، اسیدیته، مقادیر یونهای کلسیم و منیزیم، میزان آهک، گچ، مواد آلی ، وزن مخصوص ظاهری ، میزان سدیم و درصد اجزاء بافت خاک در هر لایه اندازه گیری شد. در نهایت ارتباط بین فرسایش آبکندی با عوامل مختلف مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که آبکندها در سازندهای بختیاری و کواترنر در سه کاربری کشاورزی، مرتع و جاده مشاهده شده که فراوانی نسبی آبکندها در سه نوع کاربری تفاوت معنی داری نداشته اما میزان رسوب تولید شده از این کاربریها متفاوت بود، میانگین رسوب تولیدی از کاربری های جاده، مرتع و کشاورزی به ترتیب 4، 2/4 و 1/1 متر مکعب بوده که میزان فرسایش در کاربری های مرتع و جاده تفاوت معنی داری نداشته و میزان فرسایش در کاربری کشاورزی به میزان معنی داری کمتر از کاربری های جاده و مرتع بود. بررسی فراوانی نسبی آبکندها در طبقات مختلف شیب نشان داد که پراکنش آبکند بیشتر در شیبهای کمتر از 5 درصد می باشد. همچنین میزان تولید رسوب آبکندها در شیبهای زیر 10 درصد بیشتر از شیبهای بالاتر از 10 درصد می باشد. پراکنش آبکندهای چند سره در سازند کواترنر می باشد. این در حالی است که تفاوت معنی داری در تشکیل آبکندهای یکسره در سازندهای بختیاری و کواترنر مشاهده نشد. همچنین میزان رسوب تولید شده در سازند کواترنر بیشتر از سازند بختیاری بوده است. حداکثر هدر رفت خاک در خاکهای با بافت شنی لومی بوده و حداقل آن در بافت رسی سیلتی مشاهده گردید. مطالعات خصوصیات خاک آبکندهای مورد مطالعه نشان داد که در کلیه لایه ها میزان سیلت داری ارتباط معنی داری با میزان رسوب تولید شده دارد. با این وجود در لایه اول میزان رس، در لایه دوم میزان رطوبت اشباع، در لایه سوم درصد شن و شن بسیار ریز با میزان فرسایش ارتباط معناداری داشته اند. این در صورتی است که خصوصات خاک در لایه چهارم با حجم رسوب تولیدی از آبکندها ارتباط معناداری نداشتند